کد مطلب:369830 شنبه 14 اسفند 1395 آمار بازدید:380
»»» فهرست کتاب
هدف غایی
هدف غایی تربیت از دیدگاه امام سجاد (ع) چیزی جز «قرب الهی» نیست. در سراسر صحیفه، توجه به خداوند موج می‌زند. امام علیه‌السلام نظام تربیت را در قالب دعا و گفت و گو با خدا سامان می‌دهد و بر آن است كه ساحت زندگی بشر را با نام و یاد خدا و درخواست قرب و نزدیكی به او زینت بخشد. اصولا لفظ دعا، خود تربیت كننده و جهت دهنده است. دعا به خودی خود موجب طهارت روح می‌گردد و راه را به سوی رفتن به فراترها آسان و میسر می‌سازد. امام (ع) در دعاهای مختلف از خداوند درخواست نزدیكی به او را دارد و كسانی را كه به تقرب او دست می‌یازند، برنده میدان می‌داند: «یا من تنقطع دون رؤیته الابصار، صل علی محمد و آله و ادننا الی قربك» (دعای 4/5)؛ ای آن كه چشم‌ها از دیدن او بازمی‌مانند، بر محمد و آل محمد درود فرست و ما را به قرب خود نزدیك فرما. «و من تقربه الیك یغنم» (همان / 9)؛ هر كه را به سوی خود نزدیك گردانی، غنیمت و سود می‌برد. و به راستی كه این سود و غنیمت چیزی جز سعادت، نیك بختی و هدف نهایی تربیت انسانی نیست. و این هدف دست یافتنی است زیرا هر كس به قصد نزدیكی به خداوند به ریسمان او درآویزد، به او نزدیك می‌گردد: «القریب الی من حاول قربك» (دعا 21/45)؛ تو به كسی كه قصد تقرب تو كند، نزدیكی. این جاست كه قصد قربت در همه‌ی عرصه‌های زندگی برای رسیدن به هدف نهایی تعلیم و تربیت ضروری می‌نماید و كوشش در این راه وظیفه‌ی متربی است: «و اذقنی طعم الاجتهاد فیما یزلف لدیك و عندك» (دعای 125/47)؛ و مزه كوشش در آن چه به تو نزدیك می‌گرداند به من بچشان. بر این اساس، تمام اهداف واسطه‌ای نیز كه ناظر بر شؤون مختلف آدمی است، باید به هدف نهایی بیانجامد وگرنه بی‌حاصل و بی‌نتیجه خواهد ماند. این كوشش و تلاش برای رسیدن به لقای پروردگار باید شوق انگیز و مشتاقانه باشد: «و شوقنی لقاءك» (همان / 126)؛ مرا برای دیدارت مشتاق ساز. و رغبت و درخواست و هدف متربی باید تنها شوق دیدار او باشد: «و اجعل فیما عندك رغبتی شوقا الی لقاءك» (دعای 4/54)؛ و رغبت و خواسته‌ام را در آن چه در نزد تو است، شوق دیدار خویش قرار ده. قرب الهی به عنوان هدف برتر و نهایی تربیت در عرصه‌ی زندگی دنیا، آن چنان اهمیت می‌یابد كه از دیدگاه امام سجاد (ع)، آرامشگاه بشری است: «و اجعل عندك مقیلا آوی الیه مطمئنا و مثابة اتبوءها و اقرعینا» (دعای 129/47)؛ برای من نزد خود آرامشگاهی كه در آن آرامش گیرم و جایگاهی كه در آن جای گزینم و چشمم را روشن سازم (و شاد گردم)، قرار ده. این آرامشگاه و جایگاه شادی آفرین، وقتی حاصل خواهد شد كه متربی از همه چیز حتی مال و دارایی دنیا قصد قربت كند و آن را وسیله‌ی رسیدن به جوار رحمت الهی و پیوستن به قرب او گرداند: «و اجعل ما خولتنی من حطامها و عجلت لی من متاعها بلغة الی جوارك و وصلة الی قربك و ذریعه الی جنتك» (دعای 6/30)؛ آن چه از مال و دارایی دنیا كه به من ارزانی داشته‌ای و آن چه از كالای آن كه برای من پیش انداخته‌ای (و در دنیا عطا فرموده‌ای)، وسیله رسیدن به جوار خود و پیوستن به قرب خویش و وسیله‌ای به سوی بهشت گردان. بنابر آن چه گفته شد، قرب به معنای رویكرد به خدا، در مقابل دوری از خدا و رویگردانی از اوست. در فرایند تعلیم و تربیت آن چه در عرصه‌ی هدف مهم است، توجه دادن متربی به ذات اقدس باری تعالی است. به طوری كه همه‌ی امور را با توجه و یاد خدا انجام دهد و به دامن غفلت در نغلتد. توجه دارای مراتبی است كه هم درون و هم برون را در بر می‌گیرد. هر چه توجه درونی و بیرونی بیشتر باشد، قرب بیشتری حاصل می‌گردد و هر چه سطحی و كم رنگ باشد، قرب كمتری به دست خواهد آمد، اما مهم حركت در این مسیر است. متربی هر گامی كه به سوی معبود خویش، هر چند كوتاه بردارد، به درجه‌ای از قرب نائل شده كه نسبت به وضعیت قبلی رشد و تربیت بیشتری یافته است؛ اما نسبت به وضعیت و مرتبه بالاتر در ضعف قرار دارد. در تعلیم و تربیت اسلامی كوشش مربی آن است كه متربی را همواره به درجه‌ای بالاتر رهنمون سازد. و مربی نیز باید در كار خویش قصد قربت كند تا همواره همراه با متربی، او نیز به درجه‌ای بالاتر از قرب دست یازد؛ چنان كه حضرت سجاد (ع) نیز به عنوان مربی و پیشوا از خداوند درخواست قرب می‌كند: «و ادننا الی قربك» (دعای 4/5)؛ ما را به قرب خود نزدیك گردان. و چنین است كه در تعلیم و تربیت اسلامی مربی و متربی پیوسته در حال دگرگونی هستند؛ دگرگونی‌ای كه هر لحظه كامل‌تر از لحظه‌ی پیش است.